ඇමතිවරුත් එක ම රෑ දවාලකින් කුමරියව බරණැස් නුවරට රැගෙන ආවා. ඇය ව බාහිර නගරයේ තබපු ඇමතිවරු ‛කුමරිය ව දැන් ම මාලිගාවට කැඳවාගෙන එන්න දැ’ යි විමසා රජතුමා වෙත පණිවිඩ යැව්වා. එවිට රජතුමා කිව්වේ මෙවැනි දෙයක්.

“අද ම ඇතුළට ගෙනෙන්න එපා. මේ කුමරිය බොහොම උසස් කුලයකින් කැන්ඳගෙන ආපු කෙනෙක් නෙ. බොහොම හොඳට සත්කාර සම්මාන දක්වලා තමයි පිළිගන්න ඕනි. ඒක හින්දා උද්‍යානයේ නවත්වන්න.”

ඔවුනුත් රාජ උද්‍යානයේ ස්ථානයක් සකස් කරලා කුමරියට එහි නවාතැන් සැලැස්සුවා. මේ රජ කුමාරිය සමන් මල් දමක් වගේ අතිශයින් ම සියුමැලි යි. ඉතා දීර්ඝ දුරක් කරත්තවල ගැස්සෙමින් එක දවසකින් ම පැමිණි නිසා ඇය ඉතා වෙහෙසට වෙලයි හිටියේ. එදා රාත්‍රියේ ඇති වූ වාත රෝගයක් නිසා, මල් දමක් මිලාන වෙලා යනව වගේ මේ සුන්දර කුමාරිකාව කලුරිය කළා. ඉතින් ඇමතිවරු ත් රජ පවුලේ හැම දෙනා ම ත් නුවර වාසීනුත් මේ පිළිබඳ ව විලාප නගන්ට පටන් ගත්තා. අනිත්ථිගන්ධ කුමාරයාටත් මේ පුවත සැළ වුනා. ඒ ක්ෂණයෙන් ම කුමාරාගේ සිත මහා ශෝකයකින් යටපත් වී ගියා. ඉවසා දරාගත නො හැකි තරම් වියෝ දුකක් ඔහු ගේ හදවත පුරා පැතිර ගියා. නමුත් අනිත්ථිගන්ධ කුමාරයා කාශ්‍යප බුදු රජාණන් වහන්සේ ගේ බුදු සසුන තුළ බොහෝ කුසල් රැස් කළ කෙනෙක්. බොහොම ප්‍රඥාවන්ත කෙනෙක්. ඒ නිසා ශෝකය යටපත් කරමින් මෙහෙම සිතන්නට පටන් ගත්තා.

“මේ ශෝකය කියන්නේ නො ඉපදුනු කෙනෙකුට ඇතිවෙන දෙයක් නො වෙයි. ශෝකය ඇති වෙන්නේ ඉපදුනු කෙනෙකුට ම යි. ඉපදීම නිසා ම තමයි මේ හැම දුකක් ම ඇති වෙන්නේ. එතකොට මේ ඉපදීම ඇති වෙන්නේ කුමක් නිසා ද?”

මේ විදියට යෝනිසෝ මනසිකාරයේ යෙදෙන්ට පටන් ගත් කුමාරයාට, තමන් ගේ ම ප්‍ර ඥාවෙන් අවබෝධ වුනා, ඉපදීම ඇති වන්නේ භවය නිසා බව. මේ පිළිවෙලින් මුලු මහත් පටිච්ච සමුප්පාදයේ ම හට ගැනීමත් නැති වීමත් මේ පින්වන්ත කුමාරයාට අවබෝධ වුනා. ඒ ඔස්සේ සතර වැනි ධ්‍යානය දක්වා ම සිත ත් සමාහිත වී ගියා. තව දුරටත් පංච උපාදානස්ඛන්ධයන් ගේ ම යථාර්ථය පටිච්ච සමුප්පාදය ඔස්සේ නුවණින් විමසන විට අනිත්ථිගන්ධ කුමාරයා ගේ සිත නැවත කිසි දිනෙක ශෝකයට නො වැටෙන පරිදි ම සියලු කෙලෙසුන් ගෙන් නිදහස් වී ගියා. හිදඟෙන සිටි ආසනයේ දී ම උත්තම පසේ බුද්ධත්වයට පත් වී වදාළා.

සාදු! සාදු!! සාදු!!!

ඉතින් ඒ පසේ බුදු රජාණන් වහන්සේ තමන් වහන්සේ ශාක්ෂාත් කළ උත්තම සැපය විඳිමින් ඉතා සන්සුන් ඉඳුරන් ඇති ව සන්සුන් මනසක් ඇති ව නිසසල ව වැඩ සිටියා. පසේ බුදු රජාණන් වහන්සේ වැඩ සිටින ආකාරය දුටු ඇමතිවරු මෙහෙම කිව්වා.

“අනේ.. දේවයන් වහන්ස දැන් ඉතින් ශෝක කරන්ට එපා. මේ දඹදිව කියන්නේ සුලුපටු තැනක් නො වෙයි නෙව. මීටත් වඩා ලස්සන කුමාරිකාවක් අපි ඉක්මණට ම කැන්ඳගෙන එන්නම්.”

එතකොට පසේ බුදු රජාණන් වහන්සේ තමන් වහන්සේ ගේ නිවී සැනසුනු ස්වරය අවදි කළා.

“පින්වත් ඇමතිවරුනි, මම ශෝක කරන කෙනෙක් නො වෙයි. මම නිශ්ශෝකී කෙනෙක්. දැන් මම පසේ බුදු රජාණන් වහන්සේ නමක්.”

මෙහෙම දේශනා කළා ම ඇමතිවරුන් ට එය අදහා ගත නො හැකි වුනා. ඔවුන් විමසා සිටියේ පසේ බුද්ධත්වයට පත් වූයේ කෙසේ ද යන්න යි. එවිට පසේ බුදු රජාණන් වහන්සේ තමන් වහන්සේ අවබෝධත්වයට පත් වූ ආකාරය පෙන්වා දුන්නා. ඉන්පසු ව සෙනෙහස නිසා දුක් ඇතිවන ආකාරයත්, කිසිවෙකුත් කෙරෙහි සෙනෙහසක් නො දක්වා කඟවේණෙකු සේ හුදෙකලාවේ දිවි ගෙවීමේ ආනිශංසත් ප්‍රකාශවෙන මේ ප්‍රීති වාක්‍ය උන්වහන්සේ ශ්‍රී මුව මඬලින් නිකුත් වී ගියා.

සංසග්ගජාතස්ස භවන්ති ස්නේහා
ස්නේහන්වයං දුක්ඛමිදං පහෝති
ආදීනවං ස්නේහජං පෙක්ඛමානෝ
ඒකෝචරේ ඛග්ගවිසාණකප්පෝ

තේරුම සරළ ව -

ඇසුරු කිරීම නිසා / එකට වාසය කිරීම නිසා සෙනෙහස හට ගනී. ඒ සෙනෙහස නිසා ම දුක හට ගනී. සෙනෙහස නිසා දුක හට ගන්නේ ය යන මේ ආදීනවය නුවණින් සළකා බලමින් තනි අඟක් ඇති කඟවේණෙකු සේ හුදෙකලාවේ ම දිවි ගෙවන්නේ ය.

තේරුම විස්තර වශයෙන් -

සංසග්ගජාතස්ස - එකට වාසය කරන විට / ඇසුරු කරන විට,
‛සංසග්ග’ යන පාළි වචනයේ තේරුම ඇසුරු කිරීම යි. එකට වාසය කිරීම යි. ඇසුරු
කිරීම් පහක් තිබේ. එනම්: